Nieoficjalne Forum Wydziału Geofizyki Geologii i Ochrony Środowiska

Luji

Tu są wszystkie wykłady z gleb <lol>

Wykład 1

Ochrona gleb; wyk ł ad 1; najwa ż niejsze informacje o glebie
GLEBA - jest najbardziej powierzchniowym, biologicznie czynnym utworem skorupy ziemskiej, powsta ł ym
z ró ż nych ska ł macierzystych w procesie glebotwórczym w wyniku wielu nak ł adaj ą cych si ę czynników
geologiczno - hydrologiczno - biologicznych i w dalszym ci ą gu podlegaj ą cym przemianom zachodz ą cym
w wyniku oddzia ł ywania na ni ą zmieniaj ą cych si ę w czasie zespo ł ów organizmów ż ywych a tak ż e czynników
klimatycznych w okre ś lonych warunkach rze ź by terenu.
Gleb ę definiuje si ę te ż jako wierzchni ą warstw ę Ziemi w zasi ę gu oddzia ł ywania korzeni ro ś linnych, co
w naszych warunkach obejmuje zwykle warstw ę o grubo ś ci 1,0 do 1,5 m.
NA PROCESY GLEBOTWÓRCZE SK Ł ADAJ Ą SI Ę :
wietrzenie fizyczne - które wywo ł uj ą : zmiany temperatury (nagrzewanie i stygni ę cie), zmiana stanu skupienia
wody, mechaniczne dzia ł anie wiatru i wody, zmiany obj ę to ś ci wtórnych sk ł adników ska ł y powsta ł ych
w wyniku wietrzenia chemicznego.
wietrzenie chemiczne - na które sk ł adaj ą si ę ró ż ne procesy, a m.in. takie jak hydroliza, uwodnienie, utlenianie
i redukcja, karbonatyzacja.
wyró ż nia si ę tak ż e wietrzenie biologiczne, czyli wietrzenie fizyczne i chemiczne wywo ł ane lub wspomagane
dzia ł alno ś ci ą ż ywych organizmów
Powstawanie gleby o okre ś lonych w ł asno ś ciach s jest wi ę c funkcj ą okre ś lonych czynników naturalnych
s = f (cl, o, r, p, t)
gdzie:
cl - klimat,
o - biologiczna aktywno ść (organizmów),
r - topografia albo rze ź ba terenu,
p – rodzaj ska ł y macierzystej,
t – czas
Obecnie cz ę sto dodaje si ę jeszcze czynnik
antropogeniczny!!!
W wyniku procesów glebotwórczych powstaj ą poziomy glebowe czyli warstwy odró ż niaj ą ce si ę od s ą siednich
stosunkowo jednorodn ą barw ą , konsystencj ą , uziarnieniem, ilo ś ci ą i jako ś ci ą materii organicznej oraz sk ł adem
chemicznym. Poziomy glebowe tworz ą tzw. profil glebowy.
O
Poziom:
A E B
C
G ł ówne poziomy glebowe:
O – poziom organiczny – zawieraj ą cy ponad 20% substancji
organicznej
A – poziom akumulacyjny – powstaje w wyniku nagromadzenia si ę
sk ł adników organicznych, próchnicy i sk ł adników mineralnych
E – poziom eluwialny (wymywania, bielicowy) – powstaje wskutek
ł uguj ą cego dzia ł ania wody, ma jasne zabarwienie, jest silnie
przepuszczalny
B – poziom iluwialny (wmycia, brunatnienia) - powstaje wskutek
str ą cania si ę zwi ą zków wymywanych z wy ż szych cz ęś ci profilu, ma
zabarwienie brunatne
G – poziom glejowy – powstaje w warunkach nadmiernego
nawodnienia i niedostatecznego natlenienia, Fe 3+ ⇒Fe 2+ , ma
zabarwienie szarozielonkawe lub sine
C – poziom ska ł y macierzystej
1ഊOchrona gleb; wyk ł ad 1; najwa ż niejsze informacje o glebie
Wybrane typy gleb wyst ę puj ą cych na terenie Polski [przybli ż ony % powierzchni]:
™ Bielicowe ~ 26%
™ Brunatne ~ 52%
™ Czarnoziemy ~ 1%
™ Torfowe ~ 4%
™ Mady ~ 5%
™ R ę dziny ~ 1%
Ok. 50% obj ę to ś ci gleby stanowi faza sta ł a,
a fazy ciek ł a i gazowa stanowi ą po ok. 20-
30% jej obj ę to ś ci. Powietrze glebowe jest
zwykle wyra ź nie wzbogacone w stosunku
do atmosferycznego w CO2 i par ę H2O,
a mo ż e by ć zubo ż one w O2. Pomi ę dzy
powietrzem glebowym a roztworem
glebowym istnieje uk ł ad antagonistyczny.
Struktur ą gleby nazywa si ę stan zagregowania elementarnych cz ą stek
sta ł ej fazy gleby oraz rozmieszczenie przestrzenne zagregatyzowanych
i nie zagregatyzowanych cz ą stek. Struktura gleby decyduje o obj ę to ś ci,
charakterze i rozmieszczeniu przestrzennym porów; stanowi ona
o pojemno ś ci wodnej gleby, dost ę pno ś ci wody dla ro ś lin oraz wymianie
gazowej mi ę dzy gleb ą i atmosfer ą .
Do makroelementów w glebie zaliczamy:
O, C, H, N, P, K, Ca, Mg, S
Najwa ż niejsze (tylko!) mikroelementy w glebie to:
Fe, Cl, Mn, B, Mo, Zn, Cu i Co
Pierwiastki strukturotwórcze ro ś lin uprawnych
(zawarto ść w suchej masie).
Makroelementy Mikroelementy
Pierw. Zawarto ść Pierw. Zawarto ść
O 40-45 % Fe 50-700 ppm
C 40-45 % Cl 0,2-2 %
H ok. 5 % Mn
N 0,5-4 % B
P 0,1-0,7 % Mo
K 0,5-5 % Zn
Ca 0,05-2,2 % Cu
Mg 0,05-0,6 % Na 0,1-1 %
S 0,06-1,2 % Si
Na w ł a ś ciwo ś ci gleby w istotny sposób wp ł ywa zawarto ść
tzw. frakcji sp ł awialnej tj. < 0,02 mm a zw ł aszcza tzw.
frakcja koloidalna (frakcja i ł owa) < 2 μ m; poniewa ż ona m.in.
silnie wp ł ywa na struktur ę gleby.
2ഊOchrona gleb; wyk ł ad 1; najwa ż niejsze informacje o glebie
KATEGORIE AGRONOMICZNE GLEB
3
Kategoria gleb
Zawarto ść
frakcji < 0,02 mm
[% wag.]
Bardzo lekkie 0 – 10
Lekkie 11 – 20
Ś rednie 21 – 35
Ci ęż kie > 35
Podzia ł gleb z uwagi na ich odczyn
(BN-75/9180-03)
Gleby uprawne:
pHKCl odczyn pHH2O
<4,5 b. silnie kwa ś ne <5
4,6-5,5 kwa ś ne 5,1-6,0
5,6-6,5 lekko kwa ś ne 6,1-6,7
6,6-7,2 oboj ę tne 6,8-7,4
>7,2 zasadowe >7,5
Gleby le ś ne:
<3,5 bardzo silnie kwa ś ne
3,6-4,5 silnie kwa ś ne
4,6-5,5 kwa ś ne
5,6-6,5 s ł abo kwa ś ne
6,6-7,2 oboj ę tne
7,2-8,0 s ł abo alkaliczne
>8,0 alkaliczne
Wszystkie gleby, w mniejszej lub wi ę kszej ilo ś ci, zawieraj ą substancj ę organiczn ą (SO). Chocia ż w typowych
glebach mineralnych zawarto ść SO jest mniejsza ni ż 5%, to ona g ł ównie decyduje o ż yzno ś ci
i produktywno ś ci gleby.
HUMIFIKACJA – proces wytwarzania zwi ą zków humusowych (próchniczych) ze szcz ą tków ro ś linnych
i zwierz ę cych, g ł . pod wp ł ywem drobnoustrojów glebowych, enzymów zawartych w resztkach tkanek oraz
makrofauny glebowej (np. d ż d ż ownic), w mniejszym stopniu czynników abiotycznych.
MINERALIZACJA – proces rozk ł adu substancji organicznych na proste zwi ą zki mineralne, zachodz ą cy
w glebie, g ł ównie na skutek dzia ł alno ś ci drobnoustrojów.

Wykład 2

Odpady; wyk ł ad
1
uchylona USTAWA o odpadach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz.U.97.96.592) definiowa ł a:
ODPADY - s ą to wszystkie przedmioty oraz substancje sta ł e, a tak ż e nie b ę d ą ce ś ciekami substancje ciek ł e
powsta ł e w wyniku prowadzonej dzia ł alno ś ci gospodarczej lub bytowania cz ł owieka i nieprzydatne w miejscu
lub czasie, w którym powsta ł y; za odpady uwa ż a si ę równie ż osady ś ciekowe.
ODPADY NIEBEZPIECZNE – s ą to te odpady, które ze wzgl ę du na swoje pochodzenie, sk ł ad chemiczny,
biologiczny, inne w ł a ś ciwo ś ci i okoliczno ś ci stanowi ą zagro ż enie dla ż ycia lub zdrowia ludzi albo dla
ś rodowiska.
ODPADY KOMUNALNE – s ą to sta ł e i ciek ł e odpady powstaj ą ce w gospodarstwach domowych, w obiektach
u ż yteczno ś ci publicznej i obs ł ugi ludno ś ci, w tym nieczysto ś ci gromadzone w zbiornikach bezodp ł ywowych,
porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyj ą tkiem odpadów niebezpiecznych
z zak ł adów opieki zdrowotnej i weterynaryjnych.
W zale ż no ś ci od celu spotykamy ró ż ne KRYTERIA KLASYFIKOWANIA ODPADÓW (przyk ł ady):
• ź ród ł o pochodzenia - sfera powstawania,
• kryterium surowcowe,
• stan skupienia,
• sk ł ad chemiczny,
• toksyczno ść ,
• stopie ń zagro ż enia dla ś rodowiska,
• stopie ń przydatno ś ci do dalszego
wykorzystania.
obowi ą zuj ą ca USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) okre ś la zasady
post ę powania z odpadami w sposób zapewniaj ą cy ochron ę ż ycia i zdrowia ludzi oraz ochron ę ś rodowiska
zgodnie z zasad ą zrównowa ż onego rozwoju, a w szczególno ś ci zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub
ograniczania ilo ś ci odpadów i ich negatywnego oddzia ł ywania na ś rodowisko, a tak ż e odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów.
ODPADY oznaczaj ą ka ż d ą substancj ę lub przedmiot nale żą cy do jednej z kategorii, okre ś lonych w za łą czniku
nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa si ę , zamierza pozby ć si ę lub do ich pozbycia si ę jest obowi ą zany.
Ustawa wyró ż nia odpady: niebezpieczne, oboj ę tne i inne od niebezpiecznych i oboj ę tnych (i zarazem
odpowiadaj ą ce im typy sk ł adowisk odpadów).
ODPADY NIEBEZPIECZNE s ą to odpady:
1. nale żą ce do okre ś lonej kategorii lub rodzajów odpadów (lista A za łą cznik nr 2) oraz posiadaj ą ce co najmniej
jedn ą z okre ś lonych w ł a ś ciwo ś ci niebezpiecznych – (dopisek RW) (za łą cznik nr 4) lub
2. sk ł adaj ą ce si ę z okre ś lonych substancji (lista B za łą cznik nr 2) i zawieraj ą ce którykolwiek z okre ś lonych
sk ł adników niebezpiecznych – (dopisek RW) (za łą cznik nr 3) oraz posiadaj ą ce co najmniej jedn ą
z okre ś lonych w ł a ś ciwo ś ci (za łą cznik nr 4).
ODPADY OBOJ Ę TNE - to odpady które nie ulegaj ą istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub
biologicznym; s ą nierozpuszczalne, nie wchodz ą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powoduj ą
zanieczyszczenia ś rodowiska lub zagro ż enia dla zdrowia ludzi, nie ulegaj ą biodegradacji i nie wp ł ywaj ą
niekorzystnie na materi ę , z któr ą si ę kontaktuj ą ; ogólna zawarto ść zanieczyszcze ń w tych odpadach oraz
zdolno ść do ich wymywania, a tak ż e negatywne oddzia ł ywanie na ś rodowisko odcieku musz ą by ć nieznaczne,
a w szczególno ś ci nie powinny stanowi ć zagro ż enia dla jako ś ci wód powierzchniowych, wód podziemnych,
gleby i ziemi.
ODPADY KOMUNALNE - to odpady powstaj ą ce w gospodarstwach domowych, a tak ż e odpady
niezawieraj ą ce odpadów niebezpiecznych pochodz ą ce od innych wytwórców odpadów, które ze wzgl ę du na
swój charakter lub sk ł ad s ą podobne do odpadów powstaj ą cych w gospodarstwach domowych,
Kto podejmuje dzia ł ania powoduj ą ce lub mog ą ce powodowa ć powstawanie odpadów, powinien takie
dzia ł ania planowa ć , projektowa ć i prowadzi ć , tak aby:
1) zapobiega ć powstawaniu odpadów lub ogranicza ć ilo ść odpadów i ich negatywne oddzia ł ywanie na
ś rodowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zako ń czeniu ich u ż ytkowania,
2) zapewnia ć zgodny z zasadami ochrony ś rodowiska odzysk, je ż eli nie uda ł o si ę zapobiec powstawaniu
odpadów,
3) zapewnia ć zgodne z zasadami ochrony ś rodowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie
uda ł o si ę zapobiec lub których nie uda ł o si ę podda ć odzyskowi.ഊOdpady; wyk ł ad
2
Zatem ustawa nakazuje nam odpadów:
1. Unika ć , a je ś li si ę nie da, to je
2. Utylizowa ć , a je ś li si ę nie da, to je
3. Unieszkodliwia ć .
GOSPODAROWANIE ODPADAMI - to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym
równie ż nadzór nad takimi dzia ł aniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów,
ODZYSK - to wszelkie dzia ł ania, niestwarzaj ą ce zagro ż enia dla ż ycia, zdrowia ludzi lub dla ś rodowiska,
polegaj ą ce na wykorzystaniu odpadów w ca ł o ś ci lub w cz ęś ci, lub prowadz ą ce do odzyskania z odpadów
substancji, materia ł ów lub energii i ich wykorzystania, okre ś lone w za łą czniku nr 5 do ustawy,
TERMICZNE PRZEKSZTA Ł CANIE ODPADÓW - to procesy utleniania odpadów, w tym spalania,
zgazowywania, lub rozk ł adu odpadów, w tym rozk ł adu pirolitycznego, prowadzone w przeznaczonych do
tego instalacjach lub urz ą dzeniach na zasadach okre ś lonych w przepisach szczegó ł owych; recykling
organiczny nie jest traktowany jako termiczne przekszta ł canie odpadów,
UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW - to poddanie odpadów procesom przekszta ł ce ń biologicznych,
fizycznych lub chemicznych okre ś lonym w za łą czniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu,
który nie stwarza zagro ż enia dla ż ycia, zdrowia ludzi lub dla ś rodowiska (sk ł adowanie to tak ż e
unieszkodliwianie).
Ilo ść odpadów komunalnych sta ł ych wywiezionych w 2001 roku (Ź ród ł o: GUS.)
Województwo Na mieszka ń ca [kg ] Ogó ł em [tys. ton]
ś l ą skie 318,9 1 541
mazowieckie 284,2 1 443
wielkopolskie 320,0 1 077
dolno ś l ą skie 360,9 1 072
zachodniopomorskie 375,0 650
ma ł opolskie 199,1 645
podlaskie 277,2 338
opolskie 263,1 284
ś wi ę tokrzyskie 173,8 229
Razem: 287,6 11 109
Odpady z terenów wiejskich trafiaj ą ce na sk ł adowiska charakteryzuj ą si ę mniejszym udzia ł em substancji
organicznych, papieru i tektury.
G ł ównymi wytwórcami odpadów z sektora gospodarczego s ą : górnictwo w ę gla, wydobycie surowców
mineralnych, przemys ł energetyczny i hutnictwo.
Ponad 70% odpadów powstaje w trzech województwach Polski po ł udniowej: ś l ą skim (ok. 37%), dolno ś l ą skim
(ok. 27%) i ma ł opolskim (ok. 8%).
Najmniej odpadów wytwarza si ę w pó ł nocno-wschodniej cz ęś ci kraju, w województwie warmi ń sko-mazurskim
i podlaskim
Ilo ść odpadów w sektorze gospodarczym sukcesywnie maleje (GUS).
1990 rok 2001 rok
Wytworzono 143,9 mln Mg 123,8 mln Mg
Wykorzystywano 53,6% 78,2%
Sk ł adowano 46,2% 16,6%.ഊOdpady; wyk ł ad
Odpady przemys ł owe wytworzone w roku 1990 oraz latach 1996-2001 (GUS).
Zmiany w gospodarce odpadami przemys ł owymi w latach 1990-2001 (GUS).
ODDZIA Ł YWANIE SK Ł ADOWISK ODPADÓW NA Ś RODOWISKO to
Oddzia ł ywanie bierne:
• zajmowanie terenu,
• dewastacja krajobrazu,
Oddzia ł ywanie czynne:
• deformacje terenu,
• zanieczyszczanie otoczenia przez pylenie,
• zanieczyszczanie otoczenia przez produkty przemian chemicznych,
• wzrost poziomu ha ł asu w bezpo ś rednim s ą siedztwie sk ł adowiska.
ZASI Ę G I SKALA ODDZIA Ł YWANIA SK Ł ADOWISK ODPADÓW NA Ś RODOWISKO zale ż y od:
• rodzaju odpadów a tak ż e postaci w jakiej
wyst ę puj ą ,
• sk ł adu chemicznego odpadów,
• ilo ś ci odpadów na sk ł adowisku,
• uziarnienia zgromadzonych odpadów,
• charakterystyki ska ł pod ł o ż a sk ł adowiska,
• konfiguracji przestrzennej sk ł adowiska w tym
postaci i sposobu wykonania obwa ł owa ń ,
• ilo ś ci i intensywno ś ci opadów atmosferycznych,
• dost ę pno ś ci sk ł adowiska dla wiatrów.
3ഊOdpady; wyk ł ad
Sk ł adowiska odpadów nale żą do NAJTRUDNIEJSZYCH BUDOWLI IN Ż YNIERSKICH ze wzgl ę du na:
• powierzchni ę - kilka do kilkuset tysi ę cy metrów kwadratowych,
• pojemno ść - kilka tysi ę cy do ponad tysi ą ca milionów metrów sze ś ciennych odpadów,
• mi ąż szo ść sk ł adowanych odpadów - kilka do kilkudziesi ę ciu, a nawet ponad 200 metrów,
• okres eksploatacji - do kilkudziesi ę ciu lat,
cz ę sto przy zachowaniu maksymalnej szczelno ś ci i minimalnego oddzia ł ywania na otoczenie.
Przekrój przez sk ł adowisko odpadów komunalnych:
Przyk ł ad uszczelnienia dna (A) i pokrycia (B) sk ł adowiska odpadów komunalnych
A B

Ciąg dalszy wykład 2

Ochrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
1
oprawa w ł a ś ciwo ś ci pokrywy glebowej to REGRADACJA
zacunkowa wielko ść obszarów, na których
bszar [mln ha] % powierzchni l ą du
DEGRADACJA GLEBY to proces pogarszania si ę
w ł a ś ciwo ś ci biologicznych, chemicznych i fizycznych,
powoduj ą cy obni ż enie jej biologicznej aktywno ś ci co poci ą ga
za sob ą obni ż enie urodzajno ś ci gleby czyli zmniejszenie jej
produktywno ś ci, a w ostateczno ś ci wy łą czenie jej z produkcji.
P
lub REKULTYWACJA (poj ę cie „szersze”).
S
wyst ę puje antropogeniczna degradacja gleb (stan
z lat 80 XXw.).
O
Ś WIAT 1 964,4 17
Afryka 22
Ameryka Pn. 8
Ameryka Pd. 14
Azja 20
Europa 21 ,9 8 23
Oceania 13
NAJWA Ż NIEJSZE FORMY DEGRADACJI POKRYWY GLEBOWEJ:
⊗
truktury gleby,
⊗
cja gleby;
MIANA SPOSOBU U Ż YTKOWANIA TERENÓW ORAZ ICH MECHANICZNE
ł owych min. kopal ń
™ pod o ś rodki rekreacyjne.
Zdecydowanie najwi ę ksze powierzchnie e ej powstaj ą przy
ze ź ba terenu, podobnie jak ska ł a macierzysta, klimat i pokrywa ro ś linna, jest podstawowym czynnikiem
utek ró ż nego rodzaju robót, sk ł adowania materia ł ów i pracy
• ictwa podziemnego i odkrywkowego;
• e przemieszczanie gruntu i deformowanie jego powierzchni;
omowych.
⊗zmiana sposobu u ż ytkowania terenu, tworzenie ---- pogarszanie s
terenów bezglebowych, zniekszta ł canie rze ź by
terenu;
deformacja stosunków wodnych;
⊗degradacja fizyczna:
---- erozja,
---- mechaniczne zanieczyszczanie gleby;
wyja ł owienie gleby;
⊗zakwaszenie i alkaliza
⊗chemizacja gleby.
Z
PRZEKSZTA Ł CENIA (to g ł ównie przejmowanie terenów na cele nierolnicze) np.:
™ budownictwo mieszkaniowe; ™ budowa obiektów i urz ą dze ń przemys
™ budowa dróg i autostrad;
™ budowa lotnisk;
odkrywkowych, zwa ł owisk, ha ł d, wyrobisk, stawów
osadnikowych itd.;
zajmowanie terenów
ter nów wy łą czonych z produkcji rolnej i le ś n
eksploatacji kopalin, zw ł aszcza prowadzonej metod ą odkrywkow ą . Przy eksploatacji t ą metod ą w ę gla
brunatnego, siarki, surowców ilastych dla przemys ł u materia ł ów budowlanych, czy piasków podsadzkowych.
R
glebotwórczym. Zniekszta ł cenia rze ź by terenu b ę d ą wi ę c wp ł ywa ł y na proces degradacji ś rodowiska
glebowego, a mog ą by ć one spowodowane np.:
• przez lokalne przemieszczenie ziemi, wsk
ci ęż kiego sprz ę tu mechanicznego;
osiadanie gruntu na obszarach górn
• osiadanie gruntu pod wp ł ywem erozji podziemnej, przede wszystkim w wyniku zjawisk krasowych
i sufozji;
osuwiskow
•
wypi ę trzaniem i fa ł dowaniem gruntu na przedpolach zwa ł owisk nadpoziഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
DEFORMACJA STOSUNKÓW WODNYCH mo ż e wynika ć zarówno z osuszania jak i nawadniania.
Zjawiskiem obserwowanym na du żą skal ę jest np. osuszanie torfowisk.
W profilu glebowym, obni ż enie stopnia uwilgotnienia powoduje nadmierny rozk ł ad substancji organicznej
i zmniejszenie si ę zawarto ś ci zwi ą zków próchniczych w poziomie akumulacyjnym. W nast ę pstwie za ś obni ż aj ą
si ę w ł a ś ciwo ś ci sorpcyjne gleby w stosunku do sk ł adników pokarmowych ro ś lin oraz zdolno ść magazynowania
wód opadowych.
Obni ż ania si ę poziomu wód gruntowych mo ż e by ć nast ę pstwem:
• dzia ł alno ś ci górnictwa odkrywkowego,
• czerpania wód podziemnych na cele komunalne i
przemys ł owe,
• wcinania si ę koryt rzek po ich
regulacji,
•
likwidacji zapór wodnych.
Najwi ę ksze i najbardziej radykalne odwodnienie gruntu powoduje górnictwo odkrywkowe oraz uj ę cia wód
podziemnych o du ż ej wydajno ś ci.
Konsekwencj ą niekorzystnych zmian bilansu wodnego
mo ż e by ć stepowienie (←patrz obok).
W kra ń cowych przypadkach przesuszanie gleby na
znacznych obszarach mo ż e doprowadzi ć do zjawiska
pustynnienia.
Najcz ę stsze przyczyny pustynnienia o charakterze
antropogenicznym, zwi ą zane ze wzrostem populacji, to:
o przeznaczanie pod upraw ę obszarów le ś nych,
o zwi ę kszone zapotrzebowanie na opa ł .
o wypalanie ro ś linno ś ci na terenach przeznaczonych
pod upraw ę ,
o nadmierny wypas byd ł a,
o zbyt intensywna uprawa ziemi,
o zwi ę kszone wykorzystanie wód gruntowych,
Likwidacja ujemnych skutków przesuszania i poprawa bilansu wodnego gleb mo ż e nast ą pi ć w wyniku:
ƒ wprowadzenia zalesie ń na pola uprawne, łą ki i pastwiska (fitomelioracje),
ƒ wprowadzenia próchnicotwórczej agrotechniki przez stosowanie ró ż nych form nawozów organicznych
(obornik, s ł oma, gnojowica itp.),
ƒ stosowanie sztucznego nawadniania lub deszczowania, poprawiaj ą cych skutki niekorzystnych dla rolnictwa
warunków pogodowych.
ZAWODNIENIE GLEBY – to podnoszenie si ę poziomu wód gruntowych w zasi ę gu g ł ównej masy systemu
korzeniowego ro ś lin, zarówno trwa ł e jak i sezonowe.
Szkodliwy dla ro ś lin jest nie tyle sam nadmiar wody, co niedobór tlenu.
Zawodnienie mo ż e wyst ę powa ć w ró ż nym nasileniu i mo ż e by ć :
• oddolne
-- podmakanie,
-- podtapianie.
• odgórne
W ś ród najcz ęś ciej wyst ę puj ą cych przyczyn oddolnego zawodnienia nale ż y wymieni ć :
• osiadanie gruntu na obszarach górnictwa
podziemnego i otworowego (poeksploatacyjne
osiadanie gruntu) np. w ę gla kamiennego, siarki,
soli, ropy naftowej;
• spi ę trzenie wody w zbiornikach zaporowych
i rzekach;
• wysoki poziom zwierciad ł a wody w kana ł ach;
• budowa osadników odpadów przemys ł owych
i lagun osadów z oczyszczalni ś cieków;
• przek ł adanie koryt rzecznych.
2ഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
Zawodnienie odgórne nast ę puje najcz ęś ciej w nieckach bezodp ł ywowych o ró ż nej genezie.
Zatapianie odgórne mo ż e by ć sporadyczne (przyczyn ą s ą d ł ugotrwa ł e lub krótkotrwa ł e ale bardzo obfite opady
atmosferyczne) które nie zawsze prowadzi do degradacji gleby, oraz sezonowe.
EROZJA GLEBY - niszczenie (zmywanie, żł obienie, wywiewanie) wierzchniej warstwy gleby przez wiatr
(e. eoliczna) i p ł yn ą c ą wod ę (e. wodna).
Zagro ż enie gleb Polski ró ż nymi typami erozji:
Rodzaj erozji Powierzchnia kraju, w %
erozja wietrzna 28,2
erozja wodna 27,9
erozja w ą wozowa 18,2
3
Najwi ę ksze szkody w Polsce powoduje erozja
wodna (pokazana mapka), w dalszej kolejno ś ci
eoliczna i ruchy masowe.
Nasilenie procesów erozji wodnej zale ż y od
erozyjno ś ci gleb (podatno ś ci na erozj ę ), sposobu jej
u ż ytkowania, rze ź by terenu (nachylenia terenu,
d ł ugo ś ci zboczy, kszta ł tu zboczy: wkl ę s ł e –;
wypuk ł e +), tak ż e okrywy ro ś linnej, nat ęż enia
i cz ę stotliwo ś ci deszczy nawalnych.
PODATNO ŚĆ GLEB NA EROZJ Ę – w zale ż no ś ci sk ł adu mechanicznego;
(maleje ona w nast ę puj ą cej kolejno ś ci:)
• utwory lessowe i lessopodobne,
• utwory py ł owe pochodzenia wodnego,
• piaski lu ź ne i s ł abo gliniaste,
• piaski gliniaste, pylaste i gliny pylaste,
• gliny, i ł y i utwory szkieletowe.
WP Ł YW OKRYWY RO Ś LINNEJ NA EROZJ Ę
dla zmycia warstwy gleby o mi ąż szo ś ci 18 cm ze zbocza
o spadku 10 % trzeba oko ł o:
• pod pierwotn ą puszcz ą ........600 000 lat
• pod trwa łą darni ą ..................80 000 lat
• pod upraw ą polow ą ....................100 lat
• pod czarnym ugorem...................20 lat
Wa ż nym czynnikiem degraduj ą cym gleby jest erozja
wietrzna (eoliczna), wskutek obni ż ania stanu ż yzno ś ci gleb
jest wyj ą tkowo szkodliwa dla rolnictwa.
W Polsce zaznaczaj ą si ę trzy fazy wzmo ż onej erozji eolicznej
przypadaj ą ce na okres zimy oraz wiosennych i letnio-jesiennych
prac polowych.
RÓ Ż NE FORMY ANTROPOPRESJI WSPOMAGAJ Ą CE EROZJ Ę
⊗nadmierny wyr ą b lasów,
⊗inne sposoby niszczenia szaty ro ś linnej np. zagospodarowanie zadarnionych i zadrzewionych od ł ogów
rolnych, zw ł aszcza na terenach bogato urze ź bionych,
⊗nieprawid ł owa uprawa gruntów lub nieprawid ł owy dobór ro ś lin uprawnych,
⊗odwadnianie bagien itd.
PONADTO WARTO ZAZNACZY Ć , Ż E:
• ugniataj ą ce dzia ł anie ci ęż kich maszyn i sprz ę tu inicjuje zjawiska erozji, które obserwuje si ę w koleinach
pojazdów;
•
stosowanie narz ę dzi uprawowych przyczynia si ę do przemieszczania gleb na stokach, szczególnie
w przypadku niew ł a ś ciwego wykonywania zabiegów (góra - dó ł ) i przy zwi ę kszonych pr ę dko ś ciach;
• niszczenie zadrzewie ń ś ródpolnych intensyfikuje procesy erozji, zw ł aszcza eolicznej;
• rozwój przemys ł u powoduje przekszta ł cenie ś rodowiska naturalnego, m.in. niszczenie i zanik szaty
ro ś linnej co sprzyja pot ę gowaniu erozji.ഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
4
Szacunkowa masa gleby
wynoszona rocznie do mórz
przez ró ż ne rzeki
Rzeka masa gleby
[mln t/rok]
Ż ó ł ta Rzeka 650
Indus 440
Dunaj 100
Nil 25-70
Ren 36
Wis ł a 8,5
Z powy ż szych danych
wynika, ż e Wis ł a w ci ą gu
minuty unosi do Ba ł tyku ok.
16 tony gleby.
Walka z erozj ą musi obejmowa ć dobrze przemy ś lany system zabiegów.
Podstawow ą jednostk ą , w której nale ż y prowadzi ć zabiegi przeciw erozji
wodnej jest zlewnia. Przede wszystkim sposób u ż ytkowania gruntów nale ż y
dostosowa ć do warunków zagro ż enia erozj ą :
• pola orne zak ł ada ć na zboczach o spadku do 12 - 15%;
• prowadzi ć upraw ę mechaniczn ą w poprzek stoków;
• nie nale ż y w ż adnym przypadku bronowa ć nieobsianego pola przed
zim ą ;
• dobiera ć odpowiednie ro ś liny uprawne;
• poprawia ć zdolno ś ci retencyjne gleby w stosunku do wody i sk ł adników
pokarmowych; podwy ż sza ć zawarto ść humusu;
• zbocza o zbyt stromych spadkach nale ż y zadarnia ć (15 - 35%) lub
zalesia ć (> 35%);
• nadmiar wody powierzchniowej lub gruntowej odprowadza ć
wzmocnion ą sieci ą melioracyjn ą .
Na stromych zboczach stosuje si ę ich tarasowanie. W Polsce stosuje si ę g ł ównie tarasowanie schodkowe.
Upraw ę prowadzi si ę na w ą skim polu (ł awie) o szeroko ś ci 10 - 20 m, o nachyleniu do 0,5% w kierunku spadku.
Mi ę dzy ł awami znajduj ą si ę wzmocnione skarpy.
Przeciw erozji wietrznej (eolicznej) stosuje si ę :
• zalesianie wydm i piasków ruchomych;
• na bezle ś nych gruntach ornych zalecane s ą pasy wiatroch ł onne z drzew i krzewów;
• zastosowanie zabiegów agrotechnicznych w odpowiednim okresie;
• pozostawiania na zim ę powierzchni gleby przykrytej.
Pewn ą rol ę odgrywaj ą równie ż ruchy masowe przyczyniaj ą ce si ę do przeobra ż ania stoków, niszczenia gleb
i ro ś lin oraz budynków i dróg a tak ż e zasypywania koryt rzecznych i zmiany warunków hydrologicznych
terenu.
WYJA Ł OWIENIE GLEBY mo ż e by ć skutkiem jej
wieloletniej monokulturowej uprawy, przy
niew ł a ś ciwym uzupe ł nianiu makroelementów.
Przeciwdzia ł amy wyja ł owieniu gleby przez.
• P ł odozmian (zmianowanie ro ś lin);
• Racjonaln ą gospodark ę nawozow ą dostarczaj ą c ą
odpowiedni ą ilo ść makro- i mikro- elementów
od ż ywczych.
O ż yzno ś ci gleb decyduje m.in. zawarto ść
próchnicy. Przyj ę to ustala ć stopie ń degradacji gleby
na podstawie jej zawarto ś ci:
stopie ń degradacji gleby zawarto ść próchnicy
[t/ha]
s ł abo zdegradowana 50 – 40
ś rednio zdegradowana 40 – 30
zdegradowana 30 – 20
silnie zdegradowana 20 – 10
grunty bezglebowe < 10
Szczególnie du ż y wzrost zawarto ś ci substancji organicznej w glebie obserwuje si ę przy stosowaniu ś cieków
bytowo – gospodarczych i ró ż nych ś cieków przemys ł owych zawieraj ą cych substancj ę organiczn ą . Substancja
organiczna z obornika w znacznie wi ę kszym stopniu ulega mineralizacji, a ze ś cieków humifikacji – tworzeniu
próchnicy. Równocze ś nie z substancja organiczn ą kumulowany jest w glebie azot organiczny.ഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
ZAKWASZENIE I ALKALIZACJA GLEBY
5
Wi ę kszo ść ro ś lin, zw ł aszcza uprawnych, wymag
p.:
,
zez d ł ugi okres
- ś ci bakterii,
korzenie ro ś lin,
akwaszenie gleby mo ż e si ę przyczynia ć do:
,
oksycznych metali w roztworze
-
rzeciwdzia ł amy zakwaszeniu gleb przez dodawanie sk ł adników neutralizuj ą cych (tanich, dost ę pnych,
2SO4 + CaCO3 + H2O = CaSO4 •2H2O + CO2
rejonach zanieczyszczanych odpadami o odczynie silnie alkalicznym obserwuje si ę alkalizacj ę gleb.
których
ASOLENIE GLEB - mo ż e mie ć ró ż norodn ą przyczyn ę :
ki chemiczne naturalne (np. ro ś linne) i syntetyczne do ochrony ro ś lin oraz zwierz ą t
tak ż e produktów ż ywno ś ciowych, skór, drewna, tworzyw sztucznych, itp. przed niszcz ą cym dzia ł aniem
o-dowi
w ci ą gu 1-18 miesi ę cy) i nietrwa ł e (ulegaj ą rozk ł adowi w ci ą gu 1-12 tygodni).
a pH 6 – 7 (odczyn oboj ę tny, ew. lekko kwa ś ny).
Zakwaszenie gleb mo ż e by ć skutkiem n
- Kwa ś nych opadów atmosferycznych
- Stosowania nawozów amonowych pr
czasu,
Dzia ł alno
- Rozk ł adu próchnicy,
- Produkcji H3O + przez
- Utleniania siarczków.
Z
- Wymywania sk ł adników pokarmowych
- Zmian w edafonie,
- Wzrostu st ęż enia t
glebowym i ich przyswajalno ś ci,
Uszkodze ń korzeni ro ś lin.
P
bezpiecznych) jak np.: wapie ń – CaCO3 czy dolomit – CaMg(CO3)2
↑ H
kalcyt gips
W
Alkalizacj ę gleb mog ą powodowa ć odpady cementowe, popio ł y z elektrociep ł owni, odpady z nie
zak ł adów chemicznych, wapiennych, hutniczych b ą d ź te ż ś cieki. Gleby alkaliczne spotyka si ę rzadko,
najcz ęś ciej na terenach silnie uprzemys ł owionych.
Z
solenie dróg zim ą zabija drzewa →
Kraków, skrzy ż owanie ulic:
Czarnowiejskiej
i Konarskiego, 06.07.2006
PESTYCYDY - zwi ą z
a
innych organizmów ro ś linnych lub zwierz ę cych. U ż ywane s ą równie ż do regulacji wzrostu ro ś lin (auksyny).
Brak dostatecznego rozpoznania zagro ż enia jakie stwarzaj ą pestycydy dla ś rodowiska spowodowa ł du ż e
szkody. Przyk ł adowo: dzi ę ki bardzo trwa ł emu DDT (grupa w ę glowodorów chlorowanych, dichloro-difenyl
trichloroetan) zlikwidowanio malari ę . Przez 30 lat po II wojnie ś wiatowej DDT nale ż a ł do najpowszechniej
stosowanych. Jednak DDT i jego metabolity ł atwo wi ążą si ę z t ł uszczami kumuluj ą c si ę w ł a ń cuchu
pokarmowym i ś rodowisku. Wycofany z produkcji w latach 70’tych XX w. (w Polsce by ł substancj ą biol.
czynn ą „Azotox’u”).
Z uwagi na trwa ł o ść pestycydy dzielimy na: trwa ł e (w ci ą gu 2-5 lat rozk ł adaj ą si ę w 75-100%); umiarkowanie
trwa ł e (ulegaj ą rozk ł aഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
6
wa i le ś nictwa.
S ropopochodn
wp ł ywu na wzrost i plonowanie ro ś lin;
ź ne os ł abienie wzrostu ro ś lin uprawnych;
ej lub spadek plonowania ro ś li uprawnych
ji gleby.
W
grupy WWA jest benzo/a/piren -
spo ż ywczych. WWA
raniczne zawarto ś ci WWA w powierzchniowej warstwie gleb
POLICHLOROWANE BIFENYLE – PCB
pochodne bifenylu (C12H10), w którym cz
cznych, odporne chemicznie. Bardzo wolno ulegaj ą biodegradacji
h
yny: 2,3,7,8- TCDD (tetrachlorodibenzodioksyna) ok. 10 000 razy
bardziej truj ą ca ni ż cyjanek potasu.
Ź ród ł a zanieczyszczania gleb ROP Ą I SUBSTANCJAMI ROPOPOCHODNYMI:
• górnicza eksploatacja i transport ropy, • transport zmotoryzowany i kolejowy,
• dystrybucja produktów ropopochodnych, • mechanizacja rolnict
• eksploatacja maszyn,
to eby przez substancje pie ń zdegradowania gl
ma ł y - nie obserwuje si ę
e:
ś redni - nast ę puje punktowe zamieranie ro ś linno ś ci darniowej, wyra
du ż y - obserwuje si ę p ł atowe zamieranie ro ś linno ś ci darniow
o oko ł o 50 %;
bardzo du ż y - nast ę puje zanikanie lub ca ł kowite zamarcie ro ś linno ś ci darniowej, niemo ż no ść uprawy ro ś lin
bez rekultywac
IELOPIER Ś CIENIOWE W Ę GLOWODORY AROMATYCZNE – tzw. WWA
Najlepiej przebadanym w ę glowodorem
z
C20H12 (3,4 benzopiren), ze wzgl ę du na
si łę dzia ł ania rakotwórczego oraz
powszechno ść wyst ę powania uznany
zosta ł za wska ź nik ca ł ej grupy WWA.
WWA wyst ę puj ą ce w ś rodowisku,
pochodz ą g ł ównie ze ź róde ł
antropogenicznych. Ilo ś ci WWA
pochodz ą ce ze ź róde ł naturalnych
i stanowi ą ce "naturalne t ł o" s ą
niewielkie.
Ma ł e ich ilo ś ci wyst ę puj ą w w ę dzonych
produktach
ostatecznie gromadz ą si ę w glebach,
sk ą d mog ą przedostawa ć si ę do ł a ń cucha
pokarmowego. Ich ród ł em s ą m.in.
produkty ropopochodne; powstaj ą one
tak ż e w procesach niepe ł nego spalania
substancji organicznych; s ą tak ż e
produktem biochemicznej transformacji
substancji organicznych.
G
ęść atomów wodoru zast ą piono atomami chloru. Niepalne ciecze,
o bardzo dobrych w ł a ś ciwo ś ciach dielektry
a przy tym s ą rakotwórcze. W latach 1950 – 1970 by ł y stosowane jako g ł ówne sk ł adniki cieczy izolacyjnych do
nape ł niania transformatorów i kondensatorów, tak ż e jako p ł yny hydrauliczne, dodatki do farb i lakierów,
plastyfikatory do tworzyw sztucznych, ś rodki kondensuj ą ce oraz impregnuj ą ce. Pod koniec lat sze ść dziesi ą tych
stwierdzono szkodliwe dzia ł anie tych zwi ą zków. Stosowanie zosta ł o zabronione od 1977 w USA. W Polsce
i Unii Europejskiej stosowanie tych zwi ą zków jest legalne, ale ob ł o ż one ś cis ł ymi ograniczeniami (wikipedia).
DIOKSYNY I FURANY - Tworz ą si ę one w wyniku procesu spalania (pirolizy) substancji chlorowanych
a tak ż e w wielu procesach przemys ł owych i wyst ę puj ą w ś ród zanieczyszcze ń py ł owo-gazowych, wi ę c ic
migracja odbywa si ę g ł ównie drog ą powietrzn ą . Dioksyny s ą nierozpuszczalne w wodzie, natomiast
rozpuszczaj ą si ę w olejach i t ł uszczach.
Poniewa ż jest to du ż a grupa zwi ą zków o ró ż nej toksyczno ś ci ich st ęż enie podaje si ę równowa ż nikowo (jako
TEQ) w stosunku do najsilniejszej toksഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
7
uje si ę , ż e s ą to metale
Zanieczyszczanie gleb metalami ci ęż kimi mo ż e powodowa ć :
lin,
nia i odkwaszania gleb,
i ta ś moci ą gów transportowych.
O e cowanych przez Instytut Uprawy, Nawo ż enia
i eb charakteryzowane s ą w nast ę puj ą cy
s
METALE CI ĘŻ KIE – poj ę cie nie zosta ł o precyzyjnie zdefiniowane. Zwykle przyjm
o ci ęż arze w ł a ś ciwym ponad: 4,5 g/cm 3 (ale tak ż e: 5,0; 6,0).
• opada py ł ów atmosferycznych (górnictwo rud metali i przemys ł metalurgiczny - ż elaza i metali
nie ż elaznych, spalanie paliw, przemys ł chemiczny itd.),
• sp ł yw ś cieków,
• wodna migracja ze sk ł adowisk odpadów,
• zapylanie z rozwiewanych ha ł d lub osadników przemys ł owych,
zów mineralnych i ś rodków ochrony ro ś • stosowanie nawo
• stosowanie odpadów i ś cieków do u ż y ź nia
• wzd ł u ż ci ą gów komunikacyjnych (autostrady, trakcje kolejowe)
c na jako ś ci gleb Polski dokonana na podstawie kryteriów opra
Gleboznawstwa w Pu ł awach gdzie stopnie jako ś ci chemicznej gl
posób:
0 - Zawarto ść naturalna, gleby nadaj ą si ę pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zw ł aszcza pod uprawy
ro ś lin przeznaczonych dla dzieci i niemowl ą t.
I - Zawarto ść podwy ż szona, gleby mog ą by ć przeznaczone do pe ł nego wykorzystania rolniczego,
z wy łą czeniem uprawy ro ś lin do produkcji ż ywno ś ci o szczególnie ma ł ej zawarto ś ci pierwiastków
i substancji szkodliwych.
II - Zanieczyszczenie ma ł e, na glebach tych nale ż y wykluczy ć upraw ę warzyw (np. sa ł ata, szpinak, kalafior,
marchew), dozwolona jest natomiast uprawa ro ś lin zbo ż owych, okopowych i pastewnych oraz u ż ytkowanie
pastwiskowe.
III - Zanieczyszczenie ś rednie, dopuszczalna jest uprawa ro ś lin zbo ż owych, okopowych i pastewnych, pod
warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych cz ęś ciach ro ś lin, zalecane s ą natomiast
uprawy ro ś li przemys ł owych i traw nasiennych.
I - Zanieczyszczenie du ż e, gleby takie, a zw ł aszcza gleby lekkie, powinny by ć wy łą czone z produkcji rolniczej
przeznaczone pod zadarnianie i zadrzewianie, dopuszcza si ę upraw ę ro ś lin przemys ł owych (np. len,
konopie, wiklina), materia ł u siewnego zbó ż i traw oraz ziemniaków dla przemys ł u spirytusowego i rzepaku
na olej techniczny.
V - Bardzo du ż e, gleby te powinny by ć wy łą czone z produkcji rolniczej i u ż ytkowania pastwiskowego.
Stopie ń zanieczyszczenia gleb Polski metalami ci ęż kim. Ź ród ł o: PM Ś .ഊOchrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
8
Ochrona gleb; wyk ł ad 2; degradacja gleb
8
Zanieczyszczenia gleb Ma ł opolski metalami ci ęż kimi.
FITOREMEDIACJA - zabiegi polegaj ą ce na u ż yciu ro ś lin do degradowania, ekstrakcji (fitoekstrakcja) lub
stabilizacji zanieczyszcze ń — tak ż e i metali ci ęż kich (Wójcik, 2000).
FITOEKSTRAKCJA (tak ż e fitogórnictwo) metali ci ęż kich polega na obsadzaniu gleb wysoko
zmineralizowanych lub terenów pogórniczych tzw. hiperakumulatorami. Plon uzyskiwany w ten sposób jest po
zako ń czeniu sezonu wegetacyjnego zbierany, spalany, a z popio ł u pierwiastki mo ż na odzyska ć .
Technologi ę nazywan ą fitogórnictwem stosuje si ę by uzyska ć efekt ekonomicznie op ł acalny (odzysk metalu
z otrzymanej biomasy nazywanej „biorud ą ”) i zarazem zmniejszy ć zanieczyszczenie zdegradowanych
chemicznie gleb, czy te ż zminimalizowa ć negatywny wp ł yw ha ł d odpadów przemys ł owych na ś rodowisko
przyrodnicze (Ga ł uszka, 2005).
Hiperakumulatory to gatunki ro ś lin o wyj ą tkowych zdolno ś ciach bioakumulacyjnych w stosunku do
okre ś lonych pierwiastków. Wykazuj ą one w suchej masie nast ę puj ą ce minimalne zawarto ś ci wybranych
pierwiastków: 1 mg/kg Au; 100 mg/kg Cd; 1000 mg/kg Ni; 10 000 mg/kg Mn i Zn (Anderson i in., 1999).
Zawarto ść metali w wybranych ro ś linach (Anderson i in., 1999).
Przeci ę tna zawarto ść metalu (ppm) Metal Gatunek hiperakumulatora w suchej masie hiperakumulatora w suchej masie innych ro ś lin
Cd Thlaspi caerulescens 3 000 1
Pb Thlaspi rotundifolium 8 200 5
Zn Thlaspi calaminare 10 000 100
Ni Alyssum bertolonii 13 400 2
Tl Iberis intermedia 3 070 1
Au Brassica juncea 10* 0,001
U Atriplex confertifolia 100 0,5
*Hiperakumulacja wspomagana dodatkiem rodanku amonu jako czynnika chelatuj ą cego.
Ro ś liny wykorzystywane w fitoremediacji gleb zanieczyszczonych metalami ci ęż kimi powinny
charakteryzowa ć si ę :
- du żą akumulacj ą metali,
- wysokim przyrostem biomasy,
- wysokim stopniem przemieszczania metali z korzeni do cz ęś ci naziemnych, który zapewni ł by mo ż liwie
najwi ę ksze usuni ę cie tych pierwiastków ze ska ż onego ś rodowiska wraz z materia ł em ro ś linnym.

Niestety nie ma rysuknów jeśli by ktoś chciał wyrsje z rysunkami moge przesłać na maila. Mój mail to [link widoczny dla zalogowanych] piszcie na niego a ja wtedy prześle tamta wersje.

Siemka

jeyjey

[link widoczny dla zalogowanych]

wyślij mi obrazki to umieszcze je na forum.

Marcin

I niby mamy to wszystko umiec Laughing

jeyjey

Nie, my to wszystko umiemy Smile

jeyjey

Kuba wyślij mi obrazki :>

Stan

Christina Ricci Undressing!
[link widoczny dla zalogowanych]

Marcus

Lindsay Lohan Doing A Hung Guy!
[link widoczny dla zalogowanych]